ارز دیجیتال بیت کوین از حریم خصوصی حفاظت و با سرکوب مقابله می‌کند!

زیرنظرگرفتن افراد همواره یکی از ارکان قدرت رژیم‌های مستبد در طول تاریخ بوده است. ظهور اینترنت در اواخر قرن بیستم هم با وجود تمام مزایایش، به‌کمک نظام‌های سلطه‌جو آمد و مخزن بی‌سابقه‌ای از اطلاعات شخصی افراد و سازمان‌ها ایجاد کرد که در سرورهای متمرکز در سرتاسر جهان ذخیره می‌شوند.

در طول سال‌ها، خطرهای سرویس‌های نظارتی اینترنتی بسیاری از افراد عادی را وادار کرده است تا به فکر چاره‌ای باشند؛ درنتیجه، برخی تا‌حدممکن از وضع و اجرای قوانین دولتی حمایت کرده‌اند و درمقابل، برخی به فکر ابزارهای دفاعی مبتنی‌بر فناوری ازجمله ایمیل‌ها یا پلتفرم‌های پیام‌رسان رمزنگاری‌شده بوده‌اند. اغراق نیست اگر بگوییم که بدون داشتن حریم خصوصی، آزادی‌های فردی نیز نمی‌تواند برای مدت طولانی دوام بیاورد. بنابراین، نبرد برای حفظ حریم خصوصی در عصر دیجیتال کنونی با ظهور ارزهای دیجیتال ملی (CBDC) به جدیدترین و احتمالاً مهم‌ترین مرحله خود رسیده است.

در این مطلب، با استفاده از مقاله‌ای که اوایل سال ۲۰۲۲ در وب‌سایت «کوین‌دسک» منتشر شد، تلاش می‌کنیم با برجسته‌کردن تمایز میان ارزهای دیجیتال ملی و ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز، توانایی‌های ارز دیجیتال بیت کوین در حفظ حریم خصوصی افراد دربرابر رژیم‌های کنترل‌کننده و سرکوبگر را بهتر نشان دهیم. آنچه ارزهای دیجیتال ملی را دچار مشکل می‌کند، میزان قدرت و نفوذ سلطه‌جویانه‌ای است که دولت‌ها می‌توانند با سوءاستفاده از ویژگی‌هایی همچون شفافیت و تغییرناپذیری داده‌های بلاک چین در فضای وب کسب کنند. یکی از بهترین روش‌های مقابله با چنین اقداماتی پناه‌بردن به ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز همچون ارز دیجیتال بیت کوین است.

ارزهای دیجیتال ملی خوب یا بد؟!

ارزهای دیجیتال ملی تلاش‌ دولت‌ها برای استفاده از قابلیت نظارتی بلاک چین در راستای منافع خودشان است. درواقع، دولت‌ها تلاش می‌کنند ویژگی شفافیت بلاک چین را هم‌سو با اهدافی همچون ذخیره‌سازی و انتقال ارزش، اما با کنترل بر جامعه کاربران از‌طریق نظارت دولتی به‌کار بگیرند.

بیشتر بخوانید: مفهوم جامع تمرکززدایی (غیرمتمرکزسازی) از زبان ویتالیک بوترین

ارزهای دیجیتال ملی مزایای بسیاری درمقایسه‌با سیستم مالی سنتی دارند؛ اما در‌کنار وعده افزایش دسترسی و کارایی مالی، شهروندان را در‌معرض سطحی از نظارت بالقوه قرار می‌دهند که در گذشته تصورکردنی نبود. دولت اقتدارگرایی که ارزهای دیجیتال ملی را اداره می‌کند، می‌تواند با استفاده از آن بر هر تراکنشی در هر نقطه از زمین نظارت کامل کند. همچنین این دولت اگر بخواهد، می‌تواند دارایی افراد را مسدود یا مالکیت آنان را سلب کند. حتی امکان وادارکردن افراد به پرداخت هزینه‌های اجباری نیز با استفاده از ارزهای دیجیتال ملی به‌راحتی در‌دسترس دولت‌ها قرار می‌گیرد.

چشم‌انداز ارزهای دراختیار دولت‌ها، مانند یوان دیجیتال که در‌حال‌حاضر در چین عرضه شده، نشان می‌دهد که چه طور فناوری‌ای مانند ارز دیجیتال بیت کوین ممکن است در آینده، تنها بیمه ایمن افراد در‌برابر سرکوب مالی در کشورهای مستبد و حتی دموکراسی‌هایی مانند ایالات متحده باشد. شاهدی بر این مدعا را می‌توان افشاگری ادوارد اسنودن (Edward Snowden)، همکار سابق آژانس امنیت ملی (NSA) آمریکا، در نظر گرفت. همان‌طور‌که کمابیش مطلع هستید، او نیز اسنادی با جزئیات باورنکردنی درباره قدرت دولت آمریکا برای نظارت و کنترل زندگی افراد از‌طریق نفوذ در شبکه جهانی اینترنت ارائه کرد. 

ارزهای غیرمتمرکز مانند ارز دیجیتال بیت کوین پناهگاه امن بالقوه‌ای دربرابر نفوذ بیش‌ازحد دولت‌ها در دنیایی هستند که برمبنای ارزهای دیجیتال ملی ساخته شده است.

طبق اسناد اسنودن، آژانس امنیت ملی ایالات متحده در پشت‌صحنه فعالیت‌هایش، نفوذ و قدرت خود را تا جایی گسترده بود که اساساً بتواند هر پیام خصوصی یا اَبَرداده‌ای که می‌خواهد، از دستگاه‌های مختلف در سرتاسر جهان جمع‌آوری کند. این مسئله دامن‌گیر شهروندان آمریکایی نیز بود که هرگز به میزان قدرتی که دولتشان بر زندگی شخصی آنان دارد، شک نکرده بودند. نظارت بر حریم خصوصی افراد می‌تواند زندگی‌ شهروندان بی‌گناهی را خراب کند که در شبکه‌ای دیجیتالی گرفتار می‌شوند.

ارزهای دیجیتال ملی این قابلیت را دارند که قدرت نظارتی اینترنت را تشدید کنند. همان‌طور‌که وب ۲ چگونگی ایجاد و انتشار اطلاعات را دستخوش تحول کرد، وب ۳ نیز همین کار را برای ایجاد و توزیع ارزش اقتصادی انجام می‌دهد. درمقابل، دولت‌ها نیز تلاش خواهند کرد که تاحدممکن بر این موضوع به‌دقت نظارت کنند؛ همان‌طور‌که کنترل خود را روی اینترنت افزایش داده‌اند.

شاهدی بر این مدعا می‌تواند چشم‌انداز دولت در کشوری مانند چین باشد که توانایی همه‌جانبه برای نظارت و دست‌کاری اطلاعاتی را دارد که شهروندانش می‌بینند و در‌عین‌حال، مسئله ایجاد و عرضه ارز دیجیتال ملی را نیز به‌صورت جدی دنبال می‌کند. چنین سیستمی می‌تواند بر انجام حتی کوچک‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم نظارت و ما را وارد دنیای کاملاً جدیدی از سرکوب کند.

در‌حال‌حاضر، بسیاری از کشورهای جهان از‌جمله ایالات متحده با دلار دیجیتال، راه چین را از‌لحاظ توسعه پروژه‌ ارزهای دیجیتال ملی خود می‌پیمایند. آمریکایی‌ها احتمالاً انتظار دارند که دولت ایالات متحده با حسن‌نیت در نحوه مدیریت چنین ارزی، تلاش کند تا برای حفظ حریم خصوصی و آزادی آنان مقرراتی ویژه تصویب و اجرا کند؛ اما همان‌طور‌که اسناد اسنودن پیش‌تر نشان داده است، این مفروضات چندان درست نیستند.

سیاست می‌تواند به حفظ حقوق افراد کمک کند؛ اما کافی نیست. همان‌طور‌که پلتفرم‌های پیام‌رسان و ایمیل‌های رمزنگاری‌شده به افراد کمک می‌کند در‌برابر سوءاستفاده‌های نظارتی از حریم خصوصی خود دفاع کنند، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون بیت‌کوین هم می‌توانند پناهگاه امنی در‌برابر نفوذ بیش‌از‌حد دولت در آینده دنیایی باشند که بر‌اساس ارزهای دیجیتال ملی بنا شده است.

بحثی که اکنون بر سر نقش آینده ارز دیجیتال بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال مطرح است، به‌ندرت موضوع حریم خصوصی را در عصر دیجیتال در نظر می‌گیرد. منتقدان اغلب ارز دیجیتال بیت کوین را به کاربردناپذیری یا ابزاری ایدئال برای پوشاندن فعالیت‌های غیرقانونی مجرمان و تروریست‌ها متهم می‌کنند؛ اما نباید این نکته را فراموش کنیم که در گذشته هم اتهامات مشابهی اغلب علیه ایمیل‌های رمزنگاری‌شده مطرح می‌شد. اگرچه مجرمان گاهی اوقات از وجود حریم خصوصی سوءاستفاده می‌کنند، همین حریم خصوصی به اکثر شهروندان قانونمند اجازه می‌دهد تا آزادی‌های مدنی خود را حفظ کنند.

بیشتر بخوانید: چگونه آزادی را در جهانی عاری از آزادی پیدا کنیم؟

با‌توجه‌به اینکه قوانین نتوانسته‌اند به حفظ حریم خصوصی در دموکراسی‌هایی مانند ایالات متحده کمک کنند، چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد که برای حفاظت از حریم خصوصی صرفاً روی قانون حساب باز کنیم. علاوه‌بر‌این در کشورهای غیردموکراتیک، حتی تصور چنین چشم‌اندازی از حاکمیت خیرخواهانه هم دشوار است؛ از‌این‌رو، تصور آینده‌ای که در آن ارز دیجیتال بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال یگانه پناهگاه ایمن برای افرادی هستند که از سوءاستفاده‌های دولتی فرار می‌کنند، دشوار نیست.

در سال ۱۹۷۵، سناتور فرانک چِرچ (Frank Church) با تشریح دوران جاسوسی مشابهی که با شنود تلفنی و ایجاد مشکلات فیزیکی برای خطوط ارتباطی همراه بود، درباره رژیم در حال‌ گسترش نظارت بر اطلاعات ایالات متحده هشدار داده بود. او گفت:

قدرت نظارتی دولت و آژانس‌های امنیتی آن می‌تواند در هر زمان ممکن روی مردم آمریکا اِعمال شود و حریم خصوصی هیچ آمریکایی‌ای حفظ نخواهد شد. این قابلیت نظارت شامل همه‌چیز می‌شود؛ از مکالمات تلفنی گرفته تا تلگرام. به‌عبارت ساده‌تر، جایی برای پنهان‌شدن وجود نخواهد داشت.

چِرچ درادامه توضیح داد که این جریان چه معنایی برای دموکراسی دارد. وی افزود:

اگر قرار بود دیکتاتوری در ایالات متحده قدرت را در دست بگیرد، آن شخص می‌توانست از نظارت برای سلطه‌گری و سرکوب شدید استفاده کند و هیچ راهی برای مقابله با آن وجود نداشت.

دولت ایالات متحده اکنون قدرت نظارتی‌ای فراتر از چیزی دراختیار دارد که سناتور چِرچ در آن زمان حتی می‌توانست تصور کند. این قدرت با افزایش نفوذ و پذیرش ارزهای دیجیتال در آستانه قوی‌ترشدن است. ارزهای دیجیتالِ تحت‌حمایت دولت میدان نبرد بعدی در مبارزه بر سر حفظ حریم خصوصی خواهند بود و از هر سلاحی برای دفاع در‌برابر سوءاستفاده احتمالی از آن‌ها باید استفاده کرد.

فراموش نکنیم که ارز دیجیتال بیت کوین نیز از انتقاد مستثنی نیست؛ اما به‌دلیل پروتکل غیرمتمرکزش، می‌تواند یکی از ابزارهای مهم برای مقاومت در‌برابر سانسور و سرکوب نظارت‌های گسترده مالی در آینده باشد. آمریکایی‌هایی که می‌دانند آزادی‌هایشان را رژیم‌های نظارتی و کنترل اجتماعی در ایالات متحده و خارج از این کشور نادیده می‌گیرند، اکثراً با ویژگی‌های بالقوه ارزهای مقاوم در‌برابر سانسور آشنا هستند.

در‌مجموع، نه ارز دیجیتال بیت کوین و نه ارزهای دیجیتال نمی‌توانند جایگزینی برای اقدامات سیاسی باشند؛ اما آن‌ها روشی عملی برای محافظت از آسیب‌پذیرترین افراد در عصر دیجیتال ارائه می‌دهند. در سیستم مالی نوین مبتنی‌بر بلاک چین، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز ابزارهای کارآمدی هستند که ما برای مقابله با قدرت‌طلبی دولت‌ها در‌کنار خود احتیاج خواهیم داشت.

جمع‌بندی

در این مطلب، با نگاهی به نمونه‌هایی از نقض حریم خصوصی به‌دست دولت‌ها دریافتیم که متمرکز‌بودن ارزهای دیجیتال چقدر می‌تواند ‌هم‌سو با افزایش قدرت حکومت‌های خودکامه و حتی دولت‌های دموکرات‌تر عمل کند. همچنین، اشاره کردیم که ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون ارز دیجیتال بیت کوین چگونه می‌توانند آبی بر این آتش باشند و حریم خصوصی کاربران را تا حد مطلوبی حفظ کنند.

مسائل مختلفی درباره عرضه ارزهای دیجیتال ملی به‌واسطه دولت‌ها می‌تواند بحث‌برانگیز باشد؛ از مسئله میزان بررسی هویت کاربران پیش از ورود به شبکه تا چگونگی پردازش و ذخیره و نهایتاً پاک‌کردن داده‌های ایجادشده. در‌این‌بین، آنچه بیش از همه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد، میزان حفاظت از حریم خصوصی افراد است که به‌واسطه قرارگرفتن داده‌ها در شبکه‌ای متمرکز، حتی خُرده‌تراکنش‌های کاربران هم از نظر نهادهای نظارتی مخفی نمی‌ماند.

در چنین شرایطی، پذیرش گسترده ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون ارز دیجیتال بیت کوین که منحصراً به‌عنوان سیستم‌های پرداخت همتابه‌همتا طراحی شده‌اند، می‌تواند پناهگاه ایمن‌تری برای مقابله علیه سانسور و سرکوب دستگاه‌های نظارتی دولتی باشد. به‌طور‌ویژه، پشتیبانی کسب‌وکارها و خُرده‌فروش‌ها از ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز می‌تواند نقش ارزهای دیجیتال ملی را در دادوستدهای افراد عادی کم‌رنگ‌تر کند.